2020-147: Behandelen van vrouwen in forensische klinische zorg: Een vak apart?

Doelgroep

De vrouwelijke forensische patiënt, welke verblijft in een klinische setting. 

Behandelen van vrouwen in de forensische klinische zorg

Vrouwelijke patiënten vormen een kleine, maar groeiende groep binnen de forensische klinische zorg (ongeveer 7%). Sinds 2012 loopt er een multicenter onderzoek naar genderverschillen in de forensische zorg (275 vrouwen en 275 mannen) waardoor er inmiddels veel bekend is over de achtergrond van vrouwelijke patiënten (zie: Gender differences in forensic psychiatric patients). Uit dit onderzoek komt een beeld naar voren van ernstig getraumatiseerde vrouwen met zeer complexe problematiek, bij wie eerdere behandelingen vaak zijn mislukt.

Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de behandeling van vrouwelijke patiënten in de forensische zorg dikwijls moeizaam verloopt. Alle forensische instellingen waar vrouwen worden opgenomen ervaren stagnaties in de doorstroom, met mogelijk verslechtering van de psychopathologie als gevolg. Ook in andere fases van forensische behandeling bestaan er vraagstukken rondom de begeleiding en behandeling van vrouwelijke patiënten, bijvoorbeeld hoe om te gaan met intieme relaties, biologische verschillen (o.a. hormonale invloeden en medicatie) en de rol van familie/ sociale relaties. Meer in het algemeen zijn er vragen of er in de diagnostiek, risicotaxatie en behandelmethoden wel voldoende rekening wordt gehouden met genderverschillen. De meeste instrumenten en behandelprogramma’s binnen de forensische zorg zijn immers vooral gericht op- en onderzocht bij mannen. Tot op heden bestaan er in Nederland geen gender-responsieve forensische behandelprogramma’s. Ook is er geen eenduidige visie op het behandelen van vrouwen (in gemengde instellingen), noch zijn concrete richtlijnen hiervoor geformuleerd.

Het doel van dit project was het ontwikkelen van een handreiking voor het behandelen van vrouwen in de (gemengde) klinische forensische zorg. Dit is gedaan door de literatuur over gender-responsief werken in de forensische zorg te bestuderen en door op systematische wijze de kennis en ervaringen van behandelaars, beleidsmakers, onderzoekers en vrouwelijke en mannelijke patiënten te inventariseren.

Uitvoerende partij

De Forensische Zorgspecialisten in samenwerking met FPC De Oostvaarderskliniek, FPC De Rooyse Wissel, FPK Assen GGZ Drenthe, FPK De Woenselse Poort en FPK Trajectum Boschoord.

Resultaten

Er is een online enquête opgesteld die door 295 respondenten is ingevuld. Hieruit bleken de volgende thema’s het meest relevant voor het behandelen van vrouwen: 1) gendersensitieve risicotaxatie en diagnostiek; 2) traumabehandeling; 3) de rol van kinderen. Verder kwam naar voren dat de meeste professionals (77%), zeker degenen die in een klinische setting werken (85%), voorkeur hebben voor behandeling in gender-gemengde klinieken. Wel worden er nadelen gezien, zoals de kans op hertraumatisering, en is het cruciaal om heldere voorwaarden op te stellen en de veiligheid zoveel mogelijk te waarborgen. Er werd gerapporteerd dat er momenteel te weinig aandacht is voor gender-responsieve (trauma)behandeling in de forensische zorg.

Vervolgens werden verdiepende interviews gehouden met 22 professionals en 11 patiënten, waarvan acht vrouwelijke en drie mannelijke. De belangrijkste thema’s die uit de kwalitatieve analyse naar voren kwamen sloten aan – en gaven verdere verdieping op de resultaten van de enquête, met name over de thema’s gemengd behandelen en trauma. Vrouwelijke patiënten benadrukten hun wens voor specifieke aandacht en activiteiten voor vrouwen en een zo vroeg mogelijke start met traumabehandeling.

Op basis van de literatuur, enquête en interviews is de handreiking 'Behandelen van vrouwen in de klinische forensische zorg' geschreven, die werd voorgelegd in twee expertmeetings met professionals, en één met vrouwelijke patiënten. Na verwerking van hun commentaren is de aangepaste versie van de handreiking vervolgens voor een korte periode in een pilot onderzoek in drie instellingen getest op bruikbaarheid. Hieruit bleek dat de eerste ervaringen positief waren. Het gebruik van de handreiking levert vooral meer bewustzijn op van specifieke vraagstukken in de behandeling van vrouwen.

Eindproducten

Het onderzoek heeft een eindrapport, een handreiking en een factsheet opgeleverd.